BİR KIŞ KORKUSU: “TOMTOMU” (1)

BİR KIŞ KORKUSU: “TOMTOMU” (1)
 
Mevlüt KAYA
 
Korku, “tehlike düşüncesinin uyandırdığı duygusal bir reaksiyon” olarak tanımlanmaktadır (Tülin Gençöz, Korku: Sebepleri, Sonuçları ve Başetme Yöntemleri, Kriz Dergisi, 6/2, s.10). Çocuklar ile yetişkinlerin korktuğu şeyler genellikle farklı olmaktadır. Çocuklar kendisini korkutmak için anlatılan masallara ve korku unsurlarına büyüdükçe inanmamaya başlamakta, korkmamaktadır.
Ecinni (cin), öcü, cadı (cazu), umacı (abaçı), hayalet, canavar, vampir, ejderha (ejdehar), tepegöz, hortlak, karakonculus/momoyer gibi bilinmeyen unsurlarla insanlar birbirlerini ya da çocukları korkutmuşlardır. Bunların dışındaki korkutma unsurları ise genelde öyküler, efsaneler, sesler, karanlık, doğa olayları, yalnızlık, ölme, yaralanma, şiddet gibi olgulardır. Çocuklara okunan ninnilerin bile bazen korku içerdiği görülmektedir.
Her coğrafyada, her kültürde tarihin en eski evrelerinden beri korku kahramanları yer almış, bunlar zamanın değişen koşullarıyla yeni kimliklere evirilerek varlığını sürdürmüştür. Ancak eğitimin, teknoloji ve bilimsel bilginin toplum üzerindeki etkisinin artması, ıssız yerlerin kalabalıklaşması, köyden kente göçün aşırılığı ve yoğun iş yaşantısı, çoğu kültürel değerin unutulmasında önemli faktörler olagelmiştir.
Tarihin bilinen evrelerinden günümüze dek, diğer milletler gibi Türklerin yaşantısında da pek çok korku unsuru göze çarpmaktadır. Bunların büyük çoğunluğunun varyantlarına Anadolu’nun her yöresinde, Asya’da ve Batı’daki Türk yurtlarında rastlamak mümkündür. Bu yazıda da Giresun’un Eynesil ilçesindeki özgün bir korku kahramanı kayda geçirilecektir: Tomtomu.
Eynesil’den derlediğimiz bilgilerden anlaşıldığına göre, bugün ortalama kırk yaş üstü kimseler Tomtomu’yu hatırlıyor, alt yaş grupları ise büyüklerinin aktarımlarından biliyor. Tomtomu, çocukları korkutmak için kullanılan bir korku kahramanıdır. Yaptığımız derlemelerde, çocukluğunda “Tomtomu geliyor!” diye korkutulan kişilerden kimisi o günleri gülerek, duygulanarak veya “hâlâ içimde ürpertisi var” ifadesiyle yâd etmektedir.
            Tomtomu, Eynesil’de kış zamanına, Ocak ayına (Zemheri’ye) özgü bir korku kahramanı olarak anlatılagelmiştir. Geçmiş dönemlerde, gece geç yatan çocuklara: “Tomtomu geliyor, herkes yatsın!” diye bağırırlarmış (Sezgin Alemdar ile yapılan görüşme, 13.03.2020). Çocuklar böylece yatağa girerlermiş. Çocukların korkusu geçip de yataktan kalkmasınlar diye de “Tomtomu ahıra geldi, ateş yaktı, elindeki eğşünü (demiri) kızdırarak tabandan yukarı delecek, ayaklarınıza kızgın demir değdirecek!” derlermiş. Böyle denince çocuklar korkar, artık yataklarından çıkamaz, uyurlarmış (Akif Keskin ile yapılan görüşme, 08.02.2020).
            Tomtomu, mevsimlik bir korku unsuru olarak Ocak ayında, sert soğukların, karın, buzun olduğu, rüzgârlı gecelerde çocukları korkutmak için söylenirmiş. Eski tahta evlerin duvar aralıklarından sızan rüzgâr ıslıklarını, ormanlarda rüzgârın çıkardığı uğultuları çocuklara “Tomtomu’nun sesi” diye tanıtırlarmış eskiler… Küçük çocuklara “Tomtomu geliyor, seni alır, torbasına atar götürür” diyerek korkuturlarmış (Ali Bakır ile yapılan görüşme, 07.02.2020).
Köseli Mahallesinden aktarılanlara göre, eskiden yaşlı bir kadın Dizgine Deresi’ndeki değirmene (2016’da sel afetinde yıkılmıştır) gitmiş. Orada Tomtomu’yu görmüş. Tomtomu, “cangur cungur” sesler çıkararak: “Değirmeni dönîî (dönüyor), poğaçası pişîî (pişiyor), hani bunun sahibi” demiş. Daha sonra değirmenciyi tırnakları ile tırmalamaya, yırtmaya başlamış yukarıdan aşağıya doğru… Başka bir anlatıya göre, çok kar yağdığında “Tomtomu’nun karı yağdı” denilirmiş. Evlerin saçaklarında kışın iki üç metre uzunluğunda buzlar asılırmış. Köylü, o uzun buzlar olduğunda “Tomtomu geldi” dermiş kendi arasında. Tomtomu’nun “ecünnü” (cin) veya hayalet gibi korkunç bir varlık olduğuna da inanılmaktaymış (Engin Dalman ile yapılan görüşme, 12.03.2020).
-Devamı haftaya-