1907’DE SİSDAĞI YÖRESİNDE YABANCI ARAŞTIRMACILAR-1

Gerçek amaçları Trabzon yöresindeki madenleri araştırmak olan Handel Mazzetti ve ekibi, 1907 yılında yöreye bir botanik araştırma gezisi düzenlemiştir. Görele kırsalında botanik incelemeler yapan ekip; Arduç Deresi’nde, Elevi’de ve Elevi Deresi’nde, Sivrikale’de, Çanakçı’da, Çömlekçi Deresi’nde, Erikbeli Tepesi’nde ve Kızıl Ali yaylasında bitkileri araştırmıştır.

      İkinci’nin aktarımlarına göre, 5 Temmuz 1907’de Samsun’dan yola çıkan araştırma ekibi, akşamüstü sularında Sisdağı’nı uzaktan görmüştür. 15 Temmuz’da Fol’dan batıya doğru yönelmiştir. Fol Deresi’ni Elevi Deresi’yle ayıran Erikbeli Tepesi üzerinden kuzeye doğru giderek, Kızıl Ali yaylasından Eseli’ye geçtiler. 1700 metre yükseklikteki Topuk’un iki bakır madeni girişlerini birkaç gün önce buradan geçtiklerinde öğrenmişlerdi. Kiepert’in 1844’teki haritasında yüksekliği 2810 metre ve konik biçimde gösterilmiş olan Sisdağı, Handel Mazzetti’nin beklediği yükseklikte olmadığından onu “hayal kırıklığına” uğratmıştır. Gezisinin son günlerinde Sisdağı’nı yakından gören Mazzetti, Sisdağı’nın “göklere çıkan kubbesi yerine çift zirveli olduğunu”, haritadaki konik bir biçime sahip olmadığını görmüştür. Ekip, Sis Dağı’nın yüksekliğinin en fazla 2100 metre olabileceğini düşünürken, eski haritalarda 2830 metre olarak gösterilmesine anlam verememiştir. “Sis Dağı’nın zirvesini, muhtemelen sisten ötürü göremeyen araştırmacılar, yerli halktan aldıkları güvenilirliksiz bilgilerle, dağı olduğundan yüksek göstermişlerdi.

         Elevi-Asa dereleri civarında biraz zaman geçiren botanik ekibi, Eseli’den kuzeye doğru gittikçe yol boyu Sarıçam ağaçlarına rastlamışlar ve ormanlarda fiğ geveni, kayagöbeği, al pisikulağı, kaf yaranı, kirpi kangalının yanı sıra, adını öğrenemedikleri 2000 rakımlı bir mevkide kırkayak otu, katır çiğdemi ve dağ komarı gibi bitki türlerini not almışlardır. Bir süre gittikten sonra Gümüşhane-Torul-Kürtün arasındaki 3000 rakımlı, karlarla kaplı Gâvur Dağı’na ulaşmışlardır. Bu süre zarfında 2100 metre yükseklikteki Alacadağ’ı görmüşlerdir. Aşağı inmeye başlayarak 1650 metre yükseklikteki sırtı aşarak Elevi Deresi ile birleşen Karan Madeni’ne (Şıhlı Dere/Taşlıca; Kürtün) inmişlerdir. Buradaki yer adlarını yansıtan Kiepert’in 1844’teki haritasının göstermediği 35 derecelik eğimden inen ekip, 300 metre yukarı çıkıp, tekrar aşağı indiklerinde Deliklitaş adında bir yayladan geçmişlerdir. At üstünde kırk beş dakika süren bir yolculuktan sonra, 1840 rakımlı Kızıl Ali yaylasında çadır kurarak gecelemişlerdir. Gecenin on birinde, buradaki hava sıcaklığını 18 derece olarak kaydetmişlerdir. Bu, öngöremedikleri bir sıcaklıktır. Çadırlarının çevresinde, dalları liken ve yosunla kaplı, bir metreden uzun olan Kafkas akçaağacı bulunduğunu kaydetmişlerdir. Ayrıca Kafkaslara özgü kurtboğan, koru sütleğeni, sumaç, kutul kaplanotu ve sütlü güşad adlı bitkilerin bulunduğunu not almışlardır.

17 Temmuz’da Kızıl Ali yaylasından çıkan ekip, batıya doğru ilerleyerek İnbaşı’na varmış, Elevi’nin bir kolu olan Karabörk Deresine, oradan da Çömlekçi Deresi’ne ulaşmıştır. Burada kestane, köknar, şimşir ağaçlarını ve turbalık yosunlarını kayıt altına almışlardır. Akşama doğru Eseli’ye varıp, çadır kurmuşlardır. Geldikleri yolda komarlar vardır. Sabah olduğunda maden atıklarının kokularıyla uyanmışlardır. Bu kirliliğin nedenini burada oturan Rumlar olarak belirtmişlerdir. Görele ile Kızıl Ali yaylasının ortasında kalan Eseli, sahilden 15 kilometre uzaklıkta ve 680 metre yüksekliktedir. Burada evler,  “kırlangıç yuvası gibi dağınık basamaklar şeklinde üst üstedir ve çamur çatılıdırlar… En son köşede kilise bulunmaktadır. Aynı şekilde alçak bir yapı olan kahve görünmektedir. Diğer evlerin bacaları ve sivri çatıları ve küçük bir mezarlık vardır” (Kaynaklar: 1.Heinrich Freih-Handel Mazzetti, “Ergebsisse Einer Botanischen Reise in das Pontische Randgebirge in Sandschak Trapezunt”, Annalen des K. K. Naturhistorischen Hofmuseums, band: 13, Wien 1909, ss. 173-181. 2-Nursel İkinci, “Handel-Mazzetti’nin (1882-1940) 1907 Yılında Trabzon (Türkiye) ve Çevresine Yaptığı Botanik Gezisi”, Bağbahçe Bilim Dergisi, sayı: 2, cilt: 2 (2015), ss. 1-19.) (DEVAM EDECEK).
Mevlüt KAYA