FINDIK VE GİRESUN ÜZERİNE NOTLAR

FINDIK VE GİRESUN ÜZERİNE NOTLAR
 
Mevlüt KAYA
 
Bu yazımızda, ikisi 1934 yılının ulusal gazetelerinden, biri de Giresun’un 1930’lu yıllardaki önemli basın organlarından biri olan Akgün gazetesinden olmak üzere, fındık üzerine önemli ifadeler içeren bazı haberleri aktaracağız. Öncelikle, metinde kullanılan Milliyet ve Akşam gazetelerine ait sütunları bana ulaştıran Sn. Suat Akgül’e teşekkür etmek istiyorum.
12 Eylül 1934 tarihli Akşam gazetesinde yer alan “Fındıklarımız” başlıklı bir yazıda, “Türkiye fındık mıntıkasının merkezi olan Giresun” ifadesi geçmektedir. Bu tarihlerde şehri ziyaret eden Ziraat Vekili Reşat Muhlis Erkmen (yüksek ziraat okulu bitirmiş ve alanında müderrislik yapmıştır), fındık üretiminin arttırılacağına, fındık hastalıklarıyla mücadeleye yönelik laboratuar kurulacağına ve laboratuarın Giresun’un fındık konusundaki “merkezî” durumuna istinaden Giresun’da bulunacağına, fındık bahçelerinin imarına, fındık ağaçlarının gençleştirilmesine yönelik esaslı bir mücadele verileceğine dair vaatlerini beyan etmiştir. Haberin tam metni ise şöyledir:
“Fındıklarımız
Ziraat Vekili Muhlis Bey’in Giresun’da Tetkikatı
Giresun, 10- Ziraat Vekili Muhlis Bey dün ticaret odasında oda ve borsa azalarile fındık müstahsil ve tüccarlarını kabul ederek bunların temennilerini dinlemiş ve fındığın istihsalinde, satışında ve ihracında tesadüf edilen müşkülat hakkında kendilerile üç saat kadar görüşmüştür.
Muhlis Bey fındık istihsalinin çoğaltılması için hastalıklarla olan mücadelenin vekâletçe laboratuvarlaştırılacağını ve bu müessesenin Türkiye fındık mıntıkasının merkezi olan Giresun’da kurulacağını ve ayrıca bahçelerin imarı ve ağaçların gençleştirilmesile olan mücadelenin de daha esaslı bir şeklide devam edeceğini beyan etmiştir. Vekil bey akşam küçük yalı parkında ticaret odasının verdiği kırk beş kişilik ziyafette hazır bulunmuştur.” (Akşam, 12 Eylül 1934).
Aynı tarihe ait, Milliyet gazetesinde yer alan ilginç bir haber ise Giresun’da bir vatandaşın icat ettiği harman makinesiyle ilgilidir. Ziraat Vekili Giresunlu vatandaşı icadından dolayı takdir ederek ödüllendirilmesini emretmiş, icat ettiği makinenin yaygınlaştırılması gündeme gelmiştir. Haberin tam metni şöyledir:
“Bir Türk Köylüsünün İcadı
Giresun 11, (A.A.)- İnsaf oğlu Hasan isminde bir köylü, basit usullerle ve az masrafla işleyen ve günde üç bin kilo fındığı yeşil kabuğundan ayıran bir harman makinesi icat etmiştir. Makineyi tetkik eden ziraat vekilimiz köylü mucidi muvaffakiyetinden dolayı takdir etmiş ve kendisine para mükâfatı verilmesini emretmiştir. Fındıklarımızı yağmur altında çürümesi tehlikesini bertaraf edecek ve amele masraflarından mühim tasarruflar temin edecek olan bu makineler çoğaltılarak fındık istihsal merkezlerine gönderilecektir.” (Milliyet, 12 Eylül 1934).
1937’nin basınında ise fındık piyasasındaki fiyat düşüşüne dair bir haberde, “Fındığın vatanı olan Giresun” ifadesi kullanılmış, Giresun arazisinin çevre illere göre fiziki yapısı bakımından daha dezavantajlı olduğu ve tek gelirinin fındık olduğu vurgulanmıştır. Buna istinaden diğer illerin alternatif ürünlerinin fazla olması dolayısıyla bu illerin düşük fiyata da fındık satabileceği, ancak Giresun üreticisinin böyle bir şansının olmadığı belirtilmiştir. Haberin tam metni şöyledir:
“Fındık kurumu işe başlasın
Ancak yüksek milli sermaye fındığı uçurumdan kurtaracaktır
Geçen sayımızda da bahsetmiştik. Memleketin tek hayat maddesi bugün 12-13 kuruşa düşmüştür ki, bu fiyat, aşağı yukarı onun istihsal masrafı demektir. Hükümetimiz Almanya’dan gayri memleketlere kliring faizi alınmaksızın sevkiyat yapmamız kolaylığını temin etmiştir.  Almanya için %20 marj kriling faizi kaydedilmiştir. Bu kayıt altında kuvvetli sermaye sahibi tek bir müessese Almanya’ya ihracat yapmaktadır. Milli tüccarlarımızın Almanya ihracatı durmuştur. Diğer piyasalardan talebin az olduğu söyleniyor.
Esasen Trabzon, Ordu fındık bölgelerinin daha müsaid ölçüde bu talepleri karşıladıkları haber alınmaktadır. Halbuki, Trabzon, Ordu müstahsili fındığı 12-13 kuruşa da satabilir. Oralarda mahsul çeşitli, bol, hayat ucuzdur. Fındığın vatanı olan Giresun’da müstahsil bu fiyata fındık satamaz. Satarsa sefil kalır. Çünkü burada mahsul tektir […]” (Akgün, 11 İkinciteşrin 1937).
Bu yazıdaki üç haberden ikisi, bugünlerde bölge gündemindeki “fındığın başkenti” tartışmalarına katkı sağlayabilir. Daha eski tarihlerde gidildiğinde ise 1924’te, “Giresun Fındıkları Hâl-i hazır ve İstikbali Hakkında 23 Şubat 340 tarihinde Giresun Ziraat Memurluğu’nun Raporu”nda geçen “Fındığın payitahtı Giresun, sarayı Bulancak, tahtı Ayvasıl’dır” (Ziraat Vekâleti Mecmuası, 1340: 44; Mevlüt Kaya, “Giresun Ziraat Memurluğu’nun 23 Şubat 1924 Tarihli Raporu ve Giresun Fındıkçılığına Dair Tarihi Notlar”, UKHAD, C.4, 2015, s. 13) ifadesi de bu hususta önemlidir.  İlaveten, 1904 yılı Trabzon Vilayeti Salnamesi’nin 22. cildinde yer alan “Trabzon Vilayetine Mahsus Ziraat Haritası”nda fındık yetiştirilen mıntıkalardaki üretim yoğunluğuna da bakılabilir. Bunların dışında elbette eski çağlardan beri fındık ve yetiştirildiği bölgeler hakkında bilgi edinilebilecek kaynaklar da günümüzde mevcuttur.