​BİR KIŞ KORKUSU: “TOMTOMU” (3)

BİR KIŞ KORKUSU: “TOMTOMU” (3)
 
Mevlüt KAYA
-Geçen haftanın devamı-
Tomtomu’nun başka bir varyantı da Trabzon’un Gürbulak köyünde (şimdi mah., eski adı Oksi) eskiden kullanılan ve “Torbalı” adıyla anılan korku kahramanıdır. Burada, eskiden yaramazlık yapan çocukları korkutmak için “Torbalı gelecek, seni torbasına atıp götürecek!” derlermiş (Duygu Ata ile yapılan görüşme, 26.03.2020). Giresun’un Trabzon’a sınır ilçesi olan Eynesil ile Trabzon arasındaki kültürel etkileşimin yanı sıra, adları farklı olsa da imge ve amaç ortaklığı bakımından; Eynesil’deki “Tomtomu”, Şalpazarı’ndaki “Tumtum/Tumtumu”, Trabzon-Gürbulak’taki “Torbalı”nın esin kaynağının Kalandar geleneğiyle ilişkili olduğu düşünülmektedir.
Tomtomu kimine göre gece, kimine göre gündüz çocukları korkutmak için başvurulmuş bir korku kahramanıdır. Ancak çoğu anlatıda karlı, soğuk kış geceleri işaret edilmektedir. H. Bodur’un anlatısı da Tomtomu’yu gece ile özdeşleştiren imgeler içermektedir: “…Büyük annemin (Mansuroğlu kızı Hanife d.1892-1973) bizzat tanıdığı bir büyüğümüz, Bibercikumu’nda (orası o zamanlar bomboş, ıssız) gece giderken Tomtomu atının üstünden inmiş, dayıya “geceler bizim, gündüzler sizin olduğunu bilmiyor musun!” diyerek bir şamar vurmuş. Adamın ağzı eğrilmiş, ölene kadar düzelmemiş…” (Hayrullah Bodur ile yapılan görüşme, 30.03.2020). Benzer anlatılar da Tomtomu’nun geceleri ortaya çıktığına dair bilgiler içermektedir: “Tomtomu’nun akşam karanlığından sonra ortaya çıktığı, gece yollarda ve ıssız yerlerde dolaştığı, vücudunun çeşitli yerlerinden zencirler sarktığı ve elinde çekici ile şu maniyi söylediği aktarılırdı (Kenan Öztürk ile yapılan görüşme, 30.03.2020):
“Tığ tığ dişlerim
Hani benim işlerim
Çık kapıya kapıya
Kafanı çekiçlerim”
Eynesil yöresinde, Tomtomu’ya dair mani içeren başka anlatılar da mevcuttur. Yaklaşık bir asır önce bir adam kışın yolda yürürken Tomtomu yolunu kesiyor. Adam, Tomtomu’nun kendisine zarar vermemesi için şöyle bir dörtlük okuyor:
“Elim demir
Sırtım kömür
Mevlâm verdi
Uzun ömür”
Ancak adam bunu okuduğu anda Tomtomu’nın büyük zincirleri bir anda şakırdamaya başlıyor ve aniden bir şimşek edasıyla, gök gürültüsü gibi korkun bir gürültü oluyor. Adam, çok korkuyor, Tomtomu’dan kurtuluyor ama evine ulaştıktan sonra hastalanıp kırk gün sonra ölüyor… (Kenan Öztürk ile yapılan görüşme, 31.03.2020).
Bu anlatı da gösteriyor ki Tomtomu’dan yalnızca çocuklar korkmamış. Zaman zaman büyükleri de korkutan bir unsurdan bahsetmek mümkündür. Elbette ki bu durum, çocukluktan yetişkinliğe taşınmış bir korkudur. Çocuklar kadar olmasa da büyüklerin Tomtomu’dan duydukları korku, onların Tomtomu’yu tarif ederken kullandıkları manilerden de anlaşılmaktadır:
“Tomtomu’nun işleri
Tığ tığdır dişleri
Boynunda zenciri
Elinde çekiçleri”
(Kenan Öztürk ile yapılan görüşme, 31.03.2020).
(Devamı haftaya)