​BATI’DA GEYİK MOTİFİ

BATI’DA GEYİK MOTİFİ
 
Mevlüt KAYA
 
Geyik motifi, dünyanın çoğu yerinde “kutsal” bir kültür unsuru haline gelmiştir. Doğu ve Batı medeniyetleri arasında kaynaşmış olan geyik motifi, Sibirya’da, Avrupa ve Amerika kıtalarında da gerek buralardaki Türk kökenli topluluklar gerekse Türk kökenli olmayan topluluklar arasında yaygın bir hale gelmiştir.
Eskimolardaki inanışa göre; ren geyiği Pinga adında bir tanrıça olup, tüm hayvanların koruyucusuydu. Nerede ve ne biçimde olduğu bilinemezdi. İnanışa göre, bu tanrıça kimseye görünmezdi. Eski Yunan mitolojisinde “altın boynuzlu, tunçtan ayaklı bir geyik” yer almaktadır. Ayrıca eski Anadolu mitolojisinde, insanların alınyazılarına hâkim olan Hitit kader tanrısı Runda’nın yanında her zaman bir geyik bulunmaktaydı. Bu nedenle Hititlerde geyiğin kutsal olduğuna inanılmaktaydı. Runda aynı zamanda bir av tanrısıydı. Bir kartal, bir değnek ve bir geyiğe sahipti. Runda’nın sonraki çağlarda Avrupa’nın çeşitli yerlerinde geçen mitolojilerde görülmekle birlikte, buraların tanrılarıyla da birlikte anıldığı bilgisine erişilmiştir (1). Bununla birlikte Hititlerde, çeşitli değerli taşlardan yapılmış olan geyik figürlü ve boynuzlu motifli çeşitli eşyalar bulunmaktadır (2).
Kızılderililerde ve Japon kültüründe yaygın olan rüya tutucularının malzemesinin genellikle geyik boynuzundan olması ilgi çekicidir. Bu rüya tutucuların içindeki örgü kısmı ise örümcek ağı figüründen oluşmaktadır. Ayrıca, Avrupa kültüründe köklü bir yaygınlığa sahip olan “hor (Fars kültüründe nefir)” adlı manuel “korna”ların (horn=korn=korna ilişkisi) geyik ve keçi boynuzundan yapıldığını da ilave etmek gerekir. Tarihsel süreçte, elik keçi motifinin Avrupa’nın batısına dek ulaştığı, mevcut araştırmalarla sabittir. Konuyla ilgili araştırmalar yapmış olan N. Demir, Avrupa’daki İskandinav ülkelerinde ve Alp dağlarında bulunan kaya üstü resim ve figürlerinin genellikle Sibirya, Kazakistan ve Kırgızistan’dakilere benzediğini bildirmiştir (3).
Geyik kültünün önemine, bugünkü Avrupa’nın modern yaşamında da rastlanmaktadır. Buna dair en belirgin örneklerden biri, meşhur bir otomobille ilgilidir: “Porsche amblemindekisiyah at, Almanya’nın Stutgrat şehrinin armasından. Geyik boynuzu ile kırmızı-siyah çizgiler iseAlmanya’nın Württeenberg köyünün flamasından alıntı…” (4). İngilizce konuşan bazı ülkelerde, “fawna” sözcüğü, “genç, küçük geyik” anlamında kullanılan eski bir sözcüktür. Ayrıca bayan ismi olarak kullanılır. “Fawna”nın geyikle ilişkisi tesadüf değildir. Fawna; Hint-Avrupa dillerinden olan Hititçeden Yunan uygarlığına miras kalan ve zamanla Avrupa’nın uç yerlerine kadar ulaşan geyikler tanrısı Haruva‟ya dayanan “horn/corn/korn” kökleriyle biçimleri ortaya çıkmış, yer yer “kh-k/c-h-f” dönüşümüyle ses değişimlerine uğrayan, batı kültüründeki geyik/geyik boynuzu kültünün bir parçasıdır. Fawna, Yunan mitolojisinde bir tanrı adı olarak bilinir (5).
Dipnotlar:  (1) Artumak, A. (2002). “Doğu Ve Batı Mitolojilerinde Hayvan Motifi”. İstanbul Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Dergisi. 28/2, s.424. (2) Ünal, A. (1993). “Boğazköy Metinleri’nin Işığı Altında Hititler Devri Anadolu’sunda Filolojik ve Arkeolojik Veriler Arasındaki İlişkilerden Örnekler”, 1992 Yılı Anadolu Medeniyetleri Müzesi Konferansları. Ankara: Dönmez Ofset Müze Eserleri Turistik Yayınları, s. 22. (3) Demir, N. (2010). “Kaya Üstü Resmi (Rock Art) Olarak Dağ Keçisi/Elik Ve Tarihî Altyapısı”. Zeitschrift Für Die Welt Der Türken. Vol. 2, No. 2, s. 12. (4) http://www.on5yirmi5.com/galeri/yasam/150448/dunya-markalarinin-logolarininanlamlari/ (5) www.mainboard24.com/ingizlizce/454592-ingilizce-isimler.html